Tag Archives: cymraeg

Tip-top

Uncategorized

Gwell i fi gyfaddau o’r cychwyn – ar y gorau, diodde rygbi ydw i fel camp. Rhaid cyfaddau hefyd bod hynny’n achosi cryn boendod i fi ar adegau. Wedi’r cyfan, oni ges i fy magu yng Nghwm Gwendraeth, calon rygbi Cymru? On’d oedd fy niweddar dad wedi cefnogi Llanelli gydol ei oes ac hyd yn oed wedi prynu debenture i sicrhau ei sedd yn hen Barc yr Arfau? Yn ysgol y Gwendraeth, mi oedd dad am gyfnod yn yr un XV â Carwyn James, ac yn ei arddegau a’i ugeiniau, chwaraeodd dad i dîm Cefneithin ac ennill sawl tlws. Un o uchafbwyntiau bywyd Dad, chwe mis cyn iddo farw o ganser yn Ysbyty Glangwili, oedd ei fod yno (yn ystyr Max Boyce y gair) yn Stadiwm y Mileniwm i weld seremoni a gêm agoriadol Cwpan Rygbi’r Byd yn 1999.

A fi? Prin y medra i ddal pêl, heb son am redeg gyda hi. Ac mae’n llawer gwell gen i ddilyn trywydd yr Elyrch na’r Gweilch.

Ond fedra i ddim peidio talu rhyw fath o deyrnged i Raymond William Robert Gravell o Fynydd-y-Garreg, fyddai wedi bod yn 70 mlwydd oed heddiw. Gŵr bonheddig yn ystyr llythrennol y gair, llawn cystal yn y stiwdio ddarlledu ag yr oedd ar y cae rygbi – ac o ystyried ei fod wedi ennill 23 cap i Gymru ac wedi helpu trechu’r Crysau Duon ar Barc y Strade, nid ar chwarae bach mae dweud hynny. Byddai mam yn arfer tyngu’n bod ni’n perthyn o bell – Grevilles oedd ei theulu hi, o’r un ardal â Grav, felly mae’n ddigon posib bod ganddi bwynt.

Mae gan bawb gyfarfu â Grav stori i’w hadrodd, felly dyma fy stori i…

Gwaith Llafar ar Dâp Sain, Eisteddfod yr Urdd Tâf Elái, 1991. Y gofyn oedd am raglen radio tua 15-20 munud o hyd, ac mi oeddwn i eisoes wedi ffoli ar radio fel cyfrwng, felly pam lai na chystadlu? Hanner tymor fis Chwefror, fe berswadiais i fy ffrind Dafydd druan mai’r peth gorau i ni ei wneud oedd ymweld â stiwdios y BBC ar Heol Alexandra yn Abertawe.

Roedden ni yno i gyfweld â Sulwyn Thomas, un o enwau mawr Radio Cymru ar y pryd. Roedd Grav yn brysur yn gweithio yn swyddfa Radio Cymru: roedd e’n paratoi sioe geisiadau’r wythnos wedyn, ar ôl gorffen darlledu ychydig oriau ynghynt.

Ac am 11:59 (a 55 eiliad), fe siaradodd Sulwyn fymryn bach yn ormod… a chrasho’r pips! Pechod marwol radio byw, a doedd Grav ddim am adael i Sulwyn anghofio hynny.

Ac am 12:00 (a 3 eiliad), roedd y newyddion yn dod yn fyw o Gaerdydd, a Sulwyn yn cael ychydig o seibiant. Wel, efallai ddim cymaint o seibiant â hynny…

Rhuthrodd presenoldeb mawreddog Grav i mewn i ystafell reoli Stondin Sulwyn. Gwelais Deiniol, y cynhyrchydd, yn ochneidio, ac yn syth bin, pwysodd Dafydd y botwm recordio ar ein dec casét ni. Ac yna, unwaith i Ray Gravell weld bod ein tâp yn rhedeg, bloeddiodd:

“MAE E WEDI CRASHO’R PIPS! MAE SULWYN WEDI CRASHO’R PIPS, BOIS! DYW GRAV BYTH YN CRASHO’R PIPS! MAE GRAV YN CHWALU’R PIPS YN RHACS! MAE E’N GWEUD, “SHGWLWCH NAWR PIPS, ROIA I PIPS I CHI! ROIA I PIPS I CHI I’R CHWITH, PIPS I CHI I’R DDE, A PIP PIP HWRÊ I CHI I GYD!”

Ac yna, ar ôl sgwrsio’n siriol gyda ni (‘Bro Myrddin ŷch chi, bois?’) a dymuno pob hwyl i ni yn y steddfod, fe aeth i mewn i stiwdio Sulwyn a’i boenydio am weddill bwletin Caerdydd.

Wel, beth ddweden ni am hynny felly? Clown, yn ystyr orau’r gair, a chawr, hefyd yn ystyr orau’r gair. Fe enillon ni’r gystadleuaeth, gyda llaw. Ocê, gwell bod yn onest – un cais ddaeth i law, ond teilyngdod yw teilyngdod, ie? Darn Grav oedd yr uchafbwynt yn ddi-os, yn ôl y beirniad.

Heb or-ystrydebu, gobeithio wir bod Grav bellach yn rhywle lle nad oes neb byth yn crasho’r pips. Os nad yw, rwy’n siŵr y medr ddysgu gwers bach iddyn nhw.

Ana(b)log

Cymraeg, ,

Wnes i gychwyn swydd newydd yn gynharach y mis ‘ma, a dyna’r prif reswm pam eich bod chi’n darllen hwn, am wn i.

Lecturer in Digital Media, medd yr hyn sydd ar fy nrws – darlithydd cyfryngau digidol, felly, fyddai’r teitl Cymraeg pe byddwn i’n gwneud unrhyw ddysgu trwy gyfrwng yr iaith honno. Ond peidiwch dweud wrth neb, ond rydw i’n bur anesmwyth ynglŷn â’r peth. Nid â’r swydd, deallwch – dyma sut oeddwn i’n teimlo pan wnes i gychwyn, a rydw i dal ar ben fy nigon.

Y broblem yw’r bali gair ‘digidol’ yna. Ymgais amlwg yw e, gan benaethiaid cwricwlwm, i geisio diffinio’r hyn rwy’n ei wneud. Ond yn bell o fod yn rhywbeth blaengar, dibroblem, mae i’r digidol, ac i’r holl gysyniad o ddigidol yn gyffredinol, ei broblemau. Gadewch i fi geisio dangos gymaint o syniad gwael oedd hi i roi’r swydd i fi, wrth i fi’ch drysu chi drwy dechnoleg.

Felly, ddosbarth, dychmygwch fy mod am wybod pa mor dwym yw hi. Dyma i chi thermomedr digidol sy’n gwneud hynny. Beth yw’r dymheredd, nawr, fan hyn?

Wel, ateb digon hawdd, meddech chi. 19.5 gradd Celsiws.

O’r gorau, ddweda i. Beth am y thermomedr merciwri ma? Chi’n gwybod: yr un analog?

A dyma chi’n syllu ar y thermomedr, ac yn sylweddoli hwyrach nad oedd yr ateb digidol mor gywir â hynny. Roedd yn eitha agos i’w le, ond, wrth graffu’n fanwl, fe welwch chi fod 19.7 gradd yn agosach ati. Ac os dewiswch chi ddefnyddio chwyddwydr, neu feicrosgop, neu beth bynnag arall, fe ddewch yn agosach, agosach fyth at y tymheredd go iawn.

Fe welwch chi’r pwynt, gobeithio – ceisio’u gorau glas i efelychu deunydd y byd cig a gwaed wna’r pethau ‘digidol’ ‘ma. Mae ‘na fanteision i wneud hynny, wrth gwrs. Os ydych chi’n gwybod unrhyw beth am theori signalau, fe wyddoch chi fod deunydd digidol yn llawer haws ei drosglwyddo’n glir o’r naill fan i’r llall, heb fod unrhyw ddeunydd arall yn torri ar ei draws. Ac unwaith bod gwybodaeth ar ffurf ddigidol, mae cyfrifiaduron y byd yn medru derbyn, trawsffurfio, dehongli ac anfon mlaen y deunydd hwnnw ar amrantiad: wel, dyna’r theori, o leiaf.

Felly mae’r digidol yn dda, ac yn bŵerus – o fewn rheswm. Gwych iawn os ydych chi’n ceisio anfon dogfen o’r naill ran o’r byd i’r llall: mi wnaiff gyrraedd pen ei thaith yn llawer cyflymach os yw ar ffurf ebost yn hytrach na phapur mewn amlen.

Y peth yw,  mae’r digidol yn llawer llai da, ac yn beryglus hyd yn oed, os ydych chi’n ceisio ei ddefnyddio fel ffordd i ddadlau. Hynny yw, os ydych chi wastad yn anelu at y sero neu’r un, y du neu’r gwyn, y naill begwn neu’r llall. A dyna, fel y gwyddoch chi’n iawn, sy’n nodweddu gymaint o sgyrsiau ar-lein. Dydw i ddim am neidio i dir Marshall McLuhan a thaeru mai’r ‘cyfrwng yw’r neges’ yn gyfangwbl, ond mae’n glir i bawb, rwy’n siŵr, bod ambell gyfrwng yn arwain ei ddenfyddwyr i lawr y llwybr deuaidd hyn. Camp ar y mwyaf yw ceisio cyfathrebu syniadau cymhleth o fewn y 500 o nodau mae sylw YouTube yn ei roi i chi, er enghraifft, heb son am y dim-ond-140 gewch chi wrth drydar.

Ond digon o besimistiaeth. Mae’n edrych yn debyg, i fi, fod na ddadeni o flogio’n digwydd yng Nghymru ar hyn o bryd, a rydyn ni wedi ail-ddarganfod ein rhith-fro ni i raddau helaeth. Mae gan Ifan, Rhodri, Dafydd a Carl, i enwi ond pedwar, gyfraniadau swmpus iawn i bob math o ddadleuon cyfoes. A hyd yn oed pan nad ydw i’n cytuno gant y cant â’r hyn maen nhw’n ei ddweud, mae eu harddull yn gwahodd eraill i gyd-drafod, i gyd-ddadlau ac i gyd-adeiladu eu dadleuon gyda nhw. Nid ‘ie’ neu ‘na’ gewch chi gan y blogwyr gorau, yn fy nhyb i, ond canllaw i’r mannau meddyliol sydd rywle rhwng y ddau begwn. Yn eu meddylfryd, maen nhw’n llawer agosach at yr analog na’r digidol – mae rhesymeg annelwig, weithiau, yn wych o beth.

Felly’r blog hwn hefyd, gobeithio. Dydw i erioed wedi bod yn berson sy’n hoff o eithafion unrhyw ddadl, a rwy’n gobeithio y medra i archwilio’r hyn sy’n fy niddori heb godi gwrychyn neb (ac os gwnaf i, fydd hynny ddim yn fwriadol). Fe flogia i yn y Gymraeg a’r Saesneg yn ôl fy mympwy, am mai dyna’r math o berson ydw i, er gwell neu waeth. Bydd y mwyafrif o gofnodion o ryw ddefnydd i’m myfyrwyr i, ond fydda i ddim yn ceisio eithrio neb sydd ddim yn deall y dechnoleg na’r syniadaeth y tu ôl iddo.

Ac fy mwriad yw i hwn fod yn hwyl hefyd. Wel, i mi o leiaf. Cawn weld…