Englynion ‘gweddol dda’ am y chwaraeydd recordiau, o Eisteddfod 1900

Wedi bod yn hel sgwarnogod drwy’r dydd o ran ymchwil, ond wrth geisio a methu canfod yr union ffynhonnell sydd angen arna i, dyma dod ar draws perl o gystadleuaeth o Eisteddfod Genedlaethol Lerpwl, 1900. Yn agos at ddiwedd y gyfrol cyfansoddiadau (neu, i fod yn fanwl gywir, cyfrol yr ‘Eisteddfod Transactions’, sydd hefyd yn cynnwys 28 tudalen uniaith Saesneg diflas iawn ar hynt yr Eisteddfod ei hun) fe gewch chi’r feirniadaeth hon ar gystadleuaeth yr englyn.

Wn i ddim a enillodd ‘geirseinydd’ ei blwy yn Gymraeg ar gyfer ‘gramophone’ Edison, ond doedd yr un o’r 89 englyn yn ddigon da i gyfiawnhau colli gini o goffrau’r Steddfod, mae’n debyg. Ffugenw gorau’r gystadleuaeth o bell: Trebor Lleifiad, fyddai’n deitl gwych i B-movie Cymraeg.

Ataliwyd y wobr.

ENGLYN – “Y Geirseinydd.” Gwobr, £1 1s. Beirniad – BERW.
Y Feirniadaeth

Allan o’r pentwr englynion sydd ger fy mron – naw a phedwar ugain mewn nifer – y mae o’r hyn lleiaf naw o rai gwallus ac afreolaidd, sef eiddo Morben, Adlais (1), Dyn byddar, Y Fi, Iota, Cerddgar, Llerpwll, Rhodwyalog, a Trebor Lleifiad.

Nis gellir fodd yn y byd ddweyd fod yma gystadleuaeth ragorol. Englynion digon cyffredin ydyw hyd yn nod y goreuon. Ond yr wyf fi wedi pigo saith o rai gweddol dda, sef cynyrchion Amman, Ap Tubal, Un o’r dorf, Ap Celf, Edison (1), Briglwyd, ac Idris Hywel.

Yr englyn goreu genyf fi ydyw yr un canlynol gan Briglwyd :-

Gwir oll, ddyfeisgar Allu, – ti yn hwn
Ro’ist nerth i barablu;
Yn ddi-wall ef, yn ngwydd llu,
Wnel i feirwon lefaru.

Ond, yn anffodus, y mae y llinell olaf wedi ymddangos eisoes mewn englyn i’r Ysgrifbin, ac yn eiddo cyhoeddus er’s blynyddau. Gresyn hyny hefyd, oblegyd y mae hi yn fwy llythyrenol gywir am y Geirseinydd.

Wedi gorfod troi Briglwyd o’r neilldu am y rheswm hwn, ystyriaf mai Idris Hywel yw yr agosaf ato, er na’m boddheir i yn ei englyn. Gwan ydyw “hynod” yn yr ail linell, ac nid wyf yn hoffi “swn dyn” yn y llinell olaf. Dyma englyn Idris Hywel :-

Parablydd newydd o nod, – gwir swynol,
Yw’r Geirseinydd hynod;
Un diwefus, didafod,
A swn dyn o’i gorn sy’n dod.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.